Ấn phẩm Bình Thạnh 45 năm xây dựng và phát triển by Gia Định Bản tin on Scribd
Ban Biên tập xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.
Đồng chí Phan Thị Thắng |
Phóng viên: Thưa đồng chí, được biết đồng chí được
Ban Thường vụ Thành ủy phân công phụ trách quận Bình Thạnh, đồng chí có
nhận xét gì về sự phát triển của quận Bình Thạnh trong thời gian qua?
Đồng chí Phan Thị Thắng: Xuất phát điểm
từ một quận ven đô, trải qua các giai đoạn phát triển trở thành quận
nội thành, là một phần của trung tâm thành phố, diện mạo đô thị của
quận đã có sự đổi thay rõ rệt, đời sống Nhân dân từng bước được
nâng cao. Tôi cho rằng, quận Bình Thạnh đã “bắt nhịp” phù hợp với định
hướng phát triển chung của toàn thành phố. Lãnh đạo quận qua các
thời kỳ đã bám sát các chương trình trọng điểm của thành phố để
chủ động thực hiện các phương án chỉnh trang đô thị, di dời và tổ
chức lại cuộc sống cho người dân sống trên và ven kênh rạch, giảm ùn tắc
giao thông, chống ngập, giảm ô nhiễm môi trường, phát triển cây xanh… Đây là
những mục tiêu luôn được Thành phố ưu tiên hàng đầu trong quá trình
phát triển, để sự phát triển của ngày hôm nay không trở thành rào
cản sự phát triển trong tương lai.
Bình
Thạnh của ngày hôm nay cũng đã trở thành một địa điểm quen thuộc
được nhiều người quan tâm khi đặt chân đến Thành phố Hồ Chí Minh. Mới
đây, tạp chí Time Out - một tạp chí văn hóa trực tuyến rất nổi tiếng - đã
bình chọn ra danh sách 40 khu vực sống thú vị nhất
trên toàn thế giới, trong đó quận Bình Thạnh được xếp thứ 32. Theo nhận xét từ
tạp chí này, nơi đây là “một góc rất đặc biệt của Thành phố Hồ Chí Minh sôi động”.
Phóng viên: Theo đồng chí, thành tựu nào là quan
trọng nhất của quận Bình Thạnh trong 45 năm qua?
Đồng chí Phan Thị Thắng: Để đánh giá về
những thành tựu đạt được của một địa phương, tôi cho rằng cần xem xét những
thành tựu về phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội; về bộ mặt đô
thị; đặc biệt là việc cải thiện, nâng cao đời sống người dân.
Qua theo
dõi hoạt động của quận, trong các năm qua, tình hình phát triển kinh tế trên
địa bàn quận tiếp tục tăng trưởng ổn định, thu ngân sách phần lớn
vượt chỉ tiêu đề ra, là một trong 5 quận có số thu cao nhất của
thành phố. Năm 2020, mặc dù có nhiều khó khăn, thách thức do tác động
của đại dịch Covid-19, nhưng thu ngân sách quận đạt trên 5.300 tỷ đồng,
đứng thứ hai toàn thành phố.
Công
tác giáo dục - đào tạo được quan tâm đổi mới, cơ sở vật chất được
đầu tư, đáp ứng nhu cầu học tập của con em trên địa bàn. Chất lượng
phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” được nâng lên.
Môi trường văn hóa từng bước được cải thiện; các thiết chế văn hóa
được quan tâm đầu tư gắn với tiêu chí xây dựng phường văn minh đô thị.
Các phong trào, hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao đạt
nhiều thành tích.
Lĩnh
vực môi trường có những chuyển biến tích cực, 20/20 phường rà soát
và vận động Nhân dân đóng góp kinh phí nâng cấp hẻm nhằm giải quyết
dứt điểm tình trạng ngập do mưa. Thực hiện tốt các chính sách an
sinh, phúc lợi xã hội, chú trọng đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết
bị, đáp ứng yêu cầu chăm sóc sức khỏe cho Nhân dân. Điểm nổi bật là
quận hoàn thành sớm chỉ tiêu Chương trình giảm nghèo bền vững giai
đoạn 2016 - 2020. Đời sống người dân có nhiều chuyển biến rõ rệt, dễ
dàng tiếp cận các tiện ích giải trí, dịch vụ đa dạng như: công viên,
sân chơi trẻ em, dịch vụ ăn uống, chăm sóc sức khỏe; môi trường sống
tốt hơn trong sinh hoạt, học tập…
Diện
mạo đô thị quận ngày càng đổi thay theo hướng hiện đại, văn minh, nhiều
vùng đất trước đây chủ yếu sản xuất nông nghiệp, khu vực đầm lầy nay
đã được quy hoạch, đầu tư thành những khu đô thị sầm uất như: Khu dọc
trục Bắc Đinh Bộ Lĩnh, Khu dân cư Bình Hòa, khu dân cư Văn Thánh Bắc,
khu vực bờ Tây sông Sài Gòn Phường 22; nhiều tuyến đường, cầu giao
thông được đầu tư mở rộng, như: Điện Biên Phủ, Nguyễn Hữu Cảnh, Phạm
Văn Đồng, cầu Bình Lợi, Cầu Đỏ, cầu Bông, cầu Kinh - Thanh Đa, cầu
Sài Gòn, cầu Bình Triệu, cầu Thủ Thiêm… đã tạo cảnh quan đô thị
quận ngày càng khang trang hơn, tạo môi trường thuận lợi thu hút các
doanh nghiệp đầu tư sản xuất, kinh doanh, góp phần phát triển kinh tế
địa phương.
Những
thành tựu nêu trên không chỉ thể hiện sự quan tâm đầu tư của Thành
phố đối với quận Bình Thạnh mà trên hết còn là sự chung sức, đồng lòng
của các thế hệ lãnh đạo, cán bộ đảng viên và các tầng lớp Nhân dân
trên địa bàn quận.
Phóng viên: Những năm qua, cùng với các quận,
huyện trên địa bàn Thành phố, Bình Thạnh cũng có những nỗ lực trong
việc nghiên cứu thực hiện các sáng kiến nâng cao hiệu quả trên các
lĩnh vực công tác, tạo nên nét đặc thù riêng của quận, đồng chí có
nhận xét như thế nào về điều này?
Đồng chí Phan Thị Thắng: Sáng
tạo luôn là yếu tố cần thiết cho sự phát triển và tạo nên nét đặc
thù riêng có của mỗi địa phương. Về điều này, tôi cho rằng trong quá
trình xây dựng và phát triển, Bình Thạnh cũng đã tạo nên một số
điểm nhấn nhất định.
Bình
Thạnh được xem là nơi khởi nguồn của một số mô hình mới, sáng tạo
từ thực tiễn, được nhân rộng ra toàn thành phố, nhất là trong cải
cách thủ tục hành chính, nâng cao chỉ số hài lòng của người dân và
doanh nghiệp, phong trào xây dựng nhà tình nghĩa chăm lo cho gia đình
chính sách, Mẹ Việt Nam anh hùng, mô hình “đổi đất lấy hạ tầng” để
phát triển đô thị.
Trong
lĩnh vực văn hóa, mô hình Tổ dân phố - Mặt trận văn hóa an toàn không
có tệ nạn xã hội và phạm pháp hình sự, kết hợp vận động gắn
camera an ninh do người dân, tổ chức, doanh nghiệp tự nguyện đóng góp
đã phát huy hiệu quả phong trào Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc; mô
hình Liên hoan “Tiếng hát 3 thế hệ” cũng là điểm nhấn đáng tự hào của
quận thời gian qua…
Trong lĩnh vực cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng “Bình Thạnh trực tuyến” là một trong những mô hình hiệu quả về ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý nhà nước, đạt giải Ba Giải thưởng sáng tạo Thành phố Hồ Chí Minh năm 2019.
Thường trực UBND thành phố trong một buổi làm việc với quận |
Phóng viên: Đại hội Đảng bộ Thành phố lần thứ
XI, nhiệm kỳ 2020 - 2025 đề ra mục tiêu đến năm 2025 phấn đấu xây dựng
Thành phố trở thành đô thị thông minh, đi đầu trong đổi mới sáng tạo, có chất
lượng sống tốt, văn minh, hiện đại, nghĩa tình. Theo đồng chí, quận Bình
Thạnh phải tập trung tháo gỡ những vấn đề tồn tại nào và tập trung
thực hiện những công việc gì để góp phần cùng thành phố hoàn thành mục tiêu trên?
Đồng chí Phan Thị Thắng: Để tiếp tục vững bước trên đường
phát triển, giải quyết các vấn đề còn tồn tại, góp phần cùng
Thành phố thực hiện mục tiêu chung, tôi cho rằng quan trọng nhất vẫn
là vấn đề con người và công tác cán bộ, phải khắc phục cho được
những khâu còn yếu kém trong công tác cán bộ. Quận Bình Thạnh đang hướng đến mục tiêu xây dựng quận phát triển bền vững, để thực hiện được mục tiêu này, vấn đề phát huy vai trò nòng cốt, xung kích của cán bộ,
đảng viên, của lực lượng trẻ là yếu tố then chốt, tác động lớn đến phát triển
kinh tế xã hội của quận. Trên chặng đường mới, tôi kỳ vọng Bình Thạnh
sẽ xây dựng được đội ngũ cán bộ, đảng viên tiên phong, đổi mới tư duy và có
trách nhiệm.
Mặt khác, cần
tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện các chương trình trọng điểm đã được
xác định trong nhiệm kỳ 2020 - 2025, nhất là Chương trình chỉnh trang đô thị
và phát triển nhà ở; giảm ô nhiễm môi trường; nâng cao chất lượng gia đình văn
hóa gắn với xây dựng gia đình hạnh phúc. Cùng với đó, nghiên cứu, thực hiện Đề
án xây dựng quận Bình Thạnh trở thành đô thị thông minh. Khai thác tiềm năng phát triển dịch vụ du lịch
khách sạn gắn với cảnh quan khu vực sông Sài Gòn. Phát triển các ngành thương
mại, dịch vụ, ưu tiên phát triển các loại hình thương mại hiện đại, không
gây ô nhiễm môi trường. Đồng thời tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả công
tác quản lý tài chính công, ngân sách đáp ứng yêu cầu phát triển của quận,
phát huy tối đa lợi thế để phát triển nhanh hơn, bền vững hơn.
Phóng viên: Nhân dịp chào mừng sự kiện có
ý nghĩa lịch sử đối với sự phát triển của quận Bình Thạnh, đồng
chí muốn gửi gắm điều gì?
Đồng chí Phan Thị Thắng: Trân trọng trước những thành quả
đã đạt được và những đóng góp tích cực của các đồng chí lão thành cách mạng, Anh hùng lực
lượng vũ trang nhân dân, Anh hùng lao động và các thế hệ cán bộ lãnh
đạo quận trong những năm qua, tôi tin tưởng lịch sử Đảng bộ và Nhân
dân quận Bình Thạnh sẽ được viết tiếp với những thành tựu, những
công trình mang ý chí và sức mạnh đoàn kết của cả hệ thống chính
trị, vì mục tiêu phát triển bền vững của quận Bình Thạnh trong tương
lai.
Phóng viên: Xin cảm ơn đồng chí.
·
NGUYỄN NGỌC CƠ
Bình
Thạnh xưa: Bình Hòa, Bình Lợi
Bình
Quới Tây, Phú Mỹ, Thạnh Đa
Trấn
Phiên An, tỉnh Gia Định thật là
Nơi
trù phú “đất lành chim đậu”...
Trải
lịch sử dòng đời sôi nổi
Kể từ
thời đánh Nhật, đuổi Tây
Quê
hương kháng chiến từng ngày
Chống
xâm lược đánh ngụy nhào, Mỹ cút!
Từ thống nhất Bắc Nam liền một dải
Đất Sài Gòn - Gia
Định thuộc về ta
Thạnh Mỹ Tây sáp nhập với Bình Hòa
Thành lập quận có tên Bình Thạnh![1]
Bốn lăm năm không ngừng đổi mới[2]
Kinh tế dần khôi phục đi lên
Nông nghiệp nhường công nghiệp ưu tiên
Đô thị hóa đổi thay diện mạo...
Đảng bộ quận bao nhiệm kỳ lãnh đạo
Đảng vì dân, Đảng của Nhân dân
Điều hành, phân cấp, phân quyền
Chăm lo cho cuộc sống người dân trên hết!
Hãy về thăm bạn ơi Bình Thạnh
Hôm nay đây rạng rỡ đất trời
Nếp văn minh đô thị gọi mời
Nơi quy tụ cuộc đời đáng sống!
The Landmark 81 tầng cao ngất
Đại Phúc River View, Vinhomes Central Park,...
Văn Thánh hài hòa sông nước hữu tình
Tân Cảng mùa vui nhịp sống thanh bình
Sông Sài Gòn sóng êm chiều sâu lắng
Làng Bình Quới đêm trăng hò hẹn
Phong cảnh nên thơ hương lúa hương đồng
Du khách về đây dạo khúc tơ lòng
Yêu biết mấy đất người Bình Thạnh!
Bốn lăm năm như đôi hài bảy dặm
“Có sức người sỏi đá cũng thành cơm”[3]
Vườn hoa Bình Thạnh xanh non
Tỏa hương theo gió ngát thơm bốn mùa!
· PHAN AN
Rất mong anh một lần thăm thành phố
Cũng một lần ghé lại chốn quê tôi
Vùng ven xưa, nay đã đổi thay rồi
Bình Thạnh đấy! Quê tôi vùng đất tối.
Ta đến thăm những công trình xây mới
Nhà cao tầng, vời vợi giữa trời mây
Khu Miếu Nổi xưa kia trũng ruộng lầy
Nay lột xác bởi nhiều căn hộ mới.
Kênh Nhiêu Lộc sớm chiều đôi dòng chảy
Nước hai mùa mưa nắng, lục bình trôi
Đôi bờ kênh hoa khoe sắc muôn màu
Ban rác rưởi đã lùi về quá khứ.
Mời anh thăm khu miệt vườn Bình Quới
Nơi thỏa lòng du khách chốn ven sông
Điểm ngao du, ca hát với gió đồng
Trưa đặc sản, sớm chiều bơi thỏa thích.
Ta tìm đến một địa danh lịch sử
Đốt hương trầm trước lăng Tả Tướng quân
Nơi giòng người chen chúc buổi du xuân
Vui hái lộc dạo chơi ngày lễ hội…
…Đây Bà Chiểu! Nghe thân quen quá đỗi
Đất mến người tấp nập suốt ngày đêm
Chỉ một lần hội ngộ đã nên duyên
Đến Bình Thạnh, sẽ thấy thương và nhớ.
• MINH THƯ
Tổ chức hành chính
Nhà Bè nước
chảy chia hai
Ai về Gia
Định, Đồng Nai thì về
Câu ca dao xưa
gợi nhớ về vùng đất Gia Định rộng lớn, sông nước mênh mông, có vị trí
chiến lược nhiều mặt. Ngược dòng lịch sử, địa danh Gia Định thường được gọi
kèm với Đồng Nai để chỉ toàn vùng Nam bộ.
Tìm lại dấu vết xưa, theo sách “Gia Định
thành thông chí” của Trịnh Hoài Đức, tháng 02
năm Mậu Dần (1698), chúa Nguyễn lệnh cho Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh vào kinh lý
phía Nam và thành lập phủ Gia Định. Lúc này, vùng đất phía Nam dân cư thưa
thớt, đất đai còn hoang vu.
Năm Canh Thân (1800), vua Gia Long đổi Gia
Định phủ làm Gia Định trấn. Trên địa
bàn Bình Thạnh ngày nay đã có các thôn: Phú Mỹ, Bình Quới, Thạnh Đa, Bình Hòa
và Thới Hòa.[1]
Do địa thế
Gia Định rộng lớn, Gia Định trấn được đổi làm Gia Định thành, dinh Phiên Trấn đổi
làm trấn Phiên An (năm 1808), tỉnh Phiên An (năm 1832). Các thôn Thạnh Đa, Phú
Mỹ, Bình Quới, Thới Hòa và Bình Hòa nằm trong tổng Bình Trị - huyện Bình Dương
- Phủ Tân Bình - Tỉnh Phiên An.
[1] Căn cứ vào danh sách các thôn ghi trong Gia
Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức (1765 - 1825).
Tòa bố Gia Định... |
....nay là trụ sở UBND quận |
Sau khi chiếm được toàn bộ Nam Kỳ, năm 1876,
chính quyền thực dân Pháp bãi bỏ các đơn vị hành chính phủ, huyện, phân chia lại
toàn bộ cõi Nam Kỳ; nhiều lần thay đổi tên gọi từ hạt tham biện (Inspestion)
thành địa hạt (Arrondissement). Các thôn đổi thành làng thuộc hạt Sài Gòn. Tòa
tham biện hạt Sài Gòn đặt ở làng Bình Hòa, tại vị trí ngày nay là trụ sở Ủy ban
nhân dân quận Bình Thạnh.
Theo Nghị định ngày 20 tháng 12 năm 1899 của
Toàn quyền Đông Dương tất cả các hạt tham biện đổi thành tỉnh thì từ ngày 01 tháng 01
năm 1900 hạt tham biện Gia Định trở thành tỉnh Gia Định gồm 4 quận: Thủ Đức, Nhà Bè, Gò Vấp và Hóc Môn. Vùng
đất Bình Thạnh ngày nay gồm các làng Bình Hòa Xã, Bình Lợi Trung, Bình Quới
Tây, Thạnh Đa thuộc tổng Bình Trị Thượng; các làng Phú Mỹ, Phú An thuộc tổng
Bình Trị Trung.
Năm 1940, chính quyền thuộc địa Nam Kỳ lập ra cấp quận.
Vùng đất 2 xã Bình Hòa và Thạnh Mỹ Tây vẫn được giữ lại tên gọi và địa bàn; các
làng Thạnh Đa, Phú Mỹ, Phú An nhập thành một làng lấy tên mới là Thạnh Mỹ An đều
thuộc tổng Bình Trị Thượng quận Gò Vấp.
Sau Hiệp định Genève, chính quyền Sài Gòn thực hiện một
cuộc cải cách toàn diện về mặt hành chính. Các làng gọi là xã. Xã Bình Hòa và xã Thạnh Mỹ Tây
thuộc quận Gò Vấp, tỉnh Gia Định. Quận lỵ Gò Vấp đặt tại xã Hạnh Thông Xã. Xã
Bình Hòa tiếp tục giữ vai trò là tỉnh lỵ tỉnh Gia Định. Cấp hành chính dưới xã
là ấp. Xã Bình Hòa gồm 10 ấp đều mang địa danh “Bác Ái” và đánh số kèm theo từ Bác
Ái 1 đến Bác Ái 10; xã Thạnh Mỹ Tây gồm 10 ấp đều mang địa danh “Nhất Trí” cũng
được đánh số từ Nhất Trí 1 đến Nhất Trí 10. Tổ chức hành chính này tồn tại cho
đến ngày 30 tháng 4 năm 1975.
Đối
với cách mạng, từ năm 1945, tùy theo yêu cầu phát triển của phong trào cách mạng trong
từng thời điểm, vùng đất Bình Thạnh ngày nay có nhiều
lần tách nhập.
Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp, để lãnh đạo cơ sở
kháng chiến và tiện việc thống nhất chỉ huy, Thành ủy Sài Gòn - Chợ Lớn, tổ chức
đơn vị hành chính các xã được gọi là hộ (quartier). Xã Thạnh Mỹ Tây trở thành Hộ 19,
xã Bình Hòa thành Hộ 20.
Thực hiện quyết định của Trung ương Cục miền Nam, tháng 6
năm 1951, tỉnh Gia Định Ninh thành lập trên cơ sở sáp nhập hai tỉnh Gia Định,
Tây Ninh, có thêm huyện Đức Hòa, Trung Huyện, khu Đông Thành của tỉnh Chợ Lớn
cũ[1]. Hộ 19 (Thạnh
Mỹ Tây) và Hộ 20 (Bình Hoà) thuộc huyện Gò Vấp, tỉnh Gia Ninh.
Sau hội nghị Bình Giã 1 năm 1968, triển khai Nghị quyết của
Thành ủy Sài Gòn - Gia Định, xã Bình Hòa, xã Thạnh Mỹ Tây thuộc Liên quận 4
cùng với xã Phú Nhuận, xã Hạnh Thông.
Năm 1973, tổ chức Đảng ở Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây vẫn bao
gồm Đảng bộ Bình Hòa (K42) và Đảng bộ Thạnh Mỹ Tây (K43) nằm trong Liên quận 4.
Sau ngày giải phóng miền
Nam, tháng 5 năm 1975, xã Bình Hòa đổi thành quận Bình Hòa, xã Thạnh Mỹ Tây đổi
thành quận Thạnh Mỹ Tây.
Ngày 04 tháng 5 năm 1976,
Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh ra Chỉ thị
01-CT/TC-76 về việc sát nhập quận và điều chỉnh, thành phố còn 3 cấp: thành,
quận, cơ sở. Hai quận Bình Hòa và Thạnh Mỹ Tây nhập lại làm một lấy tên là quận
Bình Thạnh cho đến ngày nay.
Có thể nói rằng: Lịch sử
địa lý hành chính của vùng đất Bình Thạnh ngày nay gắn liền với quá trình hình
thành và phát triển của lịch sử địa lý hành chính Sài Gòn - Gia Định - Thành phố Hồ Chí Minh.
*****
[1] Ban Chấp hành Đảng
bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản
Việt Nam Thành Phố Hồ Chí Minh, (1930 - 1975), Nxb Chính trị Quốc gia,
2014, tr.481.
Lễ ra mắt UBNDCM quận Bình Thạnh (Tháng 6/1976) |
Bình Thạnh - Cửa
ngõ phía Đông Bắc thành phố
Là một quận thuộc Thành phố Hồ Chí Minh, có lịch sử gắn liền với lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Thạnh có tất cả những đặc điểm chung về điều kiện
địa lý tự nhiên, địa lý nhân văn, về những đặc điểm kinh tế, chính trị, văn hóa
xã hội của thành phố trong suốt hơn 300 năm qua. Tuy nhiên, xét ở bình diện một
quận độc lập nằm gắn liền với Sài Gòn mạn đông bắc, Bình Thạnh có những nét
riêng dễ thấy.
Dân cư
Ngay từ thế
kỷ XVII, Bình Thạnh là một
trong những khu vực sớm quy tụ dân cư đến sinh cơ lập nghiệp trong buổi đầu
khai phá vùng đất phương Nam. Đó là những lưu dân từ miền Bắc, miền Trung do
không cam chịu sự thống trị hà khắc của phong kiến triều Trịnh - Nguyễn phân tranh
loạn lạc nên đã đến vùng đất này để sinh cơ, lập nghiệp; lập ra những thôn ấp
và nông trại.
Dưới thời
thực dân Pháp chiếm đóng, lại có thêm nhiều thành phần dân cư từ các miền của
đất nước vào làm công nhân đồn điền cho tư bản thực dân Pháp ở miền Nam; là
những người dân miền Bắc bỏ làng ra đi khi nạn mất mùa đói kém xảy ra, do chiến
tranh thế giới lần thứ 2 bùng nổ và lan sang châu Á (1943 - 1945).
Sau năm 1954,
do ảnh hưởng của cuộc chiến tranh chống thực dân đế quốc xâm lược, một bộ phận
dân cư từ các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, miền Đông Nam Bộ và cả ở miền
Trung, miền Bắc Việt Nam di cư. Bên cạnh đó, những người nghèo không chịu nổi
cuộc sống đắt đỏ ở Sài Gòn cũng tìm ra Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây tìm kế sinh nhai
và định cư luôn ở đây.
Mật độ dân cư
ở các vùng Bà Chiểu, Thị Nghè, Bình Hòa ngày càng đông hơn, đồng thời những khu
dân cư mới dọc theo các trục lộ giao thông cũng được hình thành như: Xóm Gà,
Cầu Sơn… Bên cạnh đại bộ phận nông dân thì ở Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây còn có
những công chức cấp thấp, thợ thuyền… bán sức lao động trong các hãng xưởng của
chủ người Pháp, người Hoa và
cả người Việt ở Sài Gòn - Gia Định.
Với quá trình hình
thành, phát triển hơn 3 thế kỷ, trên vùng đất Bình Thạnh ngày nay, cư dân Bình
Hòa - Thạnh Mỹ Tây không đơn thuần là tầng lớp thị dân mà gồm nhiều thành phần
khác nhau: nông dân (làm ruộng rẫy, chăn nuôi, trồng cây ăn trái), ngư dân (làm
nghề chài lưới ven sông), thợ thủ công, buôn bán nhỏ và công nhân (làm ở các cơ
sở công nghiệp lớn trong thành phố và các đồn điền cao su ở ngoại thành). Mặt
khác, nhiều dân tộc khác nhau cùng hội tụ về sinh sống,
lập nghiệp, trong đó chiếm đa số là người Kinh, người Hoa, Khmer và Chăm. Theo kết
quả tổng điều tra dân số năm 2019, trong tổng số 499.164 dân ở Bình Thạnh, người
Kinh chiếm 98,73%; dân tộc khác chiếm 1,27%[1].
Có thể
nói, sự có mặt của mọi tầng lớp Nhân dân ở Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây trong các phong trào đấu
tranh yêu nước diễn ra từ nửa đầu thế kỷ XIX cho đến đầu thế kỷ XX đã tạo cơ sở
xã hội cho phong trào đấu tranh cách mạng ở Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây sau này dưới
sự lãnh đạo của Đảng từ những năm 1930 đến ngày giải phóng miền Nam thống nhất
đất nước năm 1975 trên tất cả các lĩnh vực, các đối
tượng tham gia khác nhau với muôn vàn hình thức đấu tranh hết sức phong phú,
sinh động.
Nông dân vùng ven Bình Thạnh làm thủy lợi đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp |
Kinh tế
Từ thuở khai
hoang lập ấp cho đến khi nhà Nguyễn trực tiếp cai quản, nông nghiệp lúa nước là
ngành kinh tế chủ yếu của cư dân Bình Hoà - Thạnh Mỹ Tây, bên cạnh chăn nuôi và
đánh cá.
Dưới thời
Pháp thuộc, Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây vẫn là vùng đất rộng, thưa dân. Đất đai nằm
trong tay bọn thực dân với những vườn cao su ngút ngàn của các chủ đồn điền
người Pháp (từ đầu đường Nguyễn Thiện Thuật ra tới đường Bạch Đằng và từ ngã
năm Bình Hòa đến cầu Băng Ky ngày nay). Nông nghiệp vẫn là ngành kinh tế chủ
đạo. Nhưng do ở vị trí địa lý thuận lợi có nhiều đường giao thông thủy bộ quan
trọng lại là trung tâm tỉnh lỵ Gia Định nên thủ công nghiệp, thương nghiệp có
điều kiện phát triển và mở rộng cùng một số cơ sở công nghiệp nhỏ.
Sau năm 1954,
Bình Thạnh không chỉ là một vùng ven đô mà được xem là vành đai đỏ bảo vệ cho
các cơ quan đầu não của chính quyền thực dân đế quốc ở trung tâm thành phố.
Nằm án ngữ
trên toàn bộ hành lang nối Sài Gòn đến các tỉnh ở mạn đông, đông bắc với các
đầu cầu Thị Nghè, Hàng Xanh, Cầu Sơn, Bình Lợi, Bình Triệu, cầu Sài Gòn; các
tuyến đường giao thông huyết mạch Quốc lộ 1, Quốc lộ 13; Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây giữ một vị trí có ý
nghĩa quân sự quan trọng. Vùng Bà Chiểu của quận Bình Thạnh ngày nay trở thành
nơi tập trung của các cơ quan đầu não hành chính, quân sự của tỉnh Gia Định[1].
[1] Tiểu khu Gia Định, trại thủy quân lục chiến
Nguyễn Văn Nho, ty cảnh sát Hàng Keo, Trung tâm chiêu hồi trung ương, Trung tâm
thẩm vấn Băng Ky, trại quân cảnh Tân Cảng...
Le Jardin de Gia Dinh |
...nay là khu thương mại Hồng Bàng |
Thập niên
1960, quá trình đô thị hóa ở Bình Hòa - Thạnh Mỹ Tây diễn ra mạnh mẽ. Những
cánh đồng ruộng mênh mông, những khu đất sình lầy, ngập nước dần dần được lấp
để làm nơi cư trú hoặc biến thành ruộng vườn. Hoạt động kinh tế của cư dân Bình
Hòa - Thạnh Mỹ Tây chuyển mình dần từ nông nghiệp sang các ngành thương mại,
tiểu thủ công nghiệp, kỹ nghệ, dịch vụ…
Bước vào thập
niên 70, các nhà tư bản trong và ngoài nước đã có đầu tư, nhất là lĩnh vực công
nghiệp[1]. Vì thế, trong 5 năm trước
giải phóng, sản xuất công nghiệp tăng lên đáng kể. Nông nghiệp tụt hậu do đất
đai bị thu hẹp để xây dựng nhà cửa và thương nghiệp phát triển tăng vọt nhằm
phục vụ cho một số lượng đông dân cư do quá trình đô thị hóa và quân sự hóa cưỡng chế.
Nhìn chung, trước năm
1975, trong tương quan với Thành phố Sài Gòn, Bình Thạnh chỉ là một quận vùng ven, có cấu trúc nửa đô
thị, nửa nông thôn. Cấu trúc nửa đô thị nửa nông thôn này làm cho Bình Thạnh vừa
có kinh tế công nghiệp, vừa có kinh tế nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch
vụ thương mại, trong đó nông nghiệp chiếm một vị trí đáng kể.
Văn hóa - xã
hội
Bình Thạnh là
một trong những khu vực có người cư trú khá cổ xưa của thành phố, nơi quy tụ của nhiều lớp cư dân qua các thời
kỳ lịch sử hình thành Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay. Ở Bình Thạnh, cho đến
nay, hầu như có mặt nhiều người từ Bắc, Trung, Nam, nhiều dân tộc đến sinh sống
lập nghiệp. Chính vì vậy mà các hoạt động văn hóa vừa phong phú vừa đa dạng.
Những lớp dân cư xưa của Bình Thạnh đã đến đây khai phá, sinh nhai, trong hành
trang của mình, văn hóa như một nhu cầu quan trọng để sống và tồn tại. Mặt
khác, trong buổi đầu chinh phục vùng đất Bình Thạnh hôm nay, những người Bình
Thạnh xưa đã phải chống chọi với bao nổi gian nguy, khắc nghiệt của thiên
nhiên, phong tục tập quán, tín ngưỡng, tôn giáo, sinh hoạt văn hóa đã trở nên
chỗ dựa cần thiết.
Từ khá sớm,
các cơ sở văn hóa được thành lập trên địa bàn quận Bình Thạnh: trường tỉnh học
Gia Định được dựng lên vào năm Minh Mạng thứ 5 (1824) ở địa phận thôn Phú Mỹ;
Văn Miếu (đền Văn Thánh) được dựng vào năm 1832 cũng ở xã Phú Mỹ để thờ Khổng Tử…
Điều đó đã tạo điều kiện để người dân ở vùng đất này giữ gìn truyền thống hiếu
học của cha ông ta trên vùng đất mới.
[1] Nhiều hãng xưởng, xí nghiệp tập trung ở khu
Bình Lợi (Phường 13): hãng dệt Nam Á (Liên hiệp dệt Hồng Gấm), hãng SOGAMEN (Xí
nghiệp may Bình Minh), hãng Sơn Bạch Tuyết, hãng dệt mền len - SAKYMEN (Xí nghiệp
dệt chăn Bình Lợi), hãng Sài Gòn kỹ nghệ súc sản (VISSAN), hãng gạch bông Đức
Tân,…
Trường École Marc Ferrando |
....nay là Trường Tiểu học Nguyễn Đình Chiểu |
Bình Thạnh
ngày nay vẫn còn di tích những cơ sở tín ngưỡng tôn giáo đã được xây dựng từ rất
sớm như: chùa Sắc Tứ Tập Phước (cuối thế kỷ XVIII), Nhà thờ Thị Nghè (giữa thế
kỷ XVIII), Đình Bình Hòa (đầu thế kỷ XIX)... Theo kết quả tổng điều tra dân số
năm 2019 thì 31,54% dân số của quận theo đạo, trong đó 20,25% dân số của quận
là tín đồ Phật giáo, 10,45% dân số là tín đồ Thiên Chúa giáo. Song, dù có hay
không theo tôn giáo nào, hầu hết các gia đình đều lập bàn thờ ông bà, tổ tiên ở
nơi trang trọng nhất trong nhà. Đó là truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của
dân tộc Việt Nam mà lưu dân đến Bình Thạnh luôn giữ gìn và phát huy suốt hơn 300
năm qua.
*****
Nhân dân Bình Hòa - Thạnh
Mỹ Tây có truyền thống đấu tranh cách mạng mạnh mẽ, xuyên suốt lịch sử hơn 300
năm của vùng đất Gia Định. Đó là tinh thần yêu nước,
cách mạng, đoàn kết, dũng cảm, kiên cường, dưới sự lãnh đạo của Đảng đã
đấu tranh quyết liệt, liên tiếp giành hết thắng lợi này đến thắng lợi khác,
tích lũy lực lượng và kinh nghiệm, tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền năm
1945. Nếu Cầu Sơn, Bình Hòa, Lăng Ông, Bà Chiểu, Thị
Nghè là sự minh chứng cho một thời khai phá vẻ vang của thế kỷ XVIII, XIX thì mặt trận Thị
Nghè, Cầu Bông, Đồng Ông Cộ,… gắn liền với những chiến công oanh liệt của Nhân
dân Bình Thạnh trong thế kỷ XX hào hùng. Chính Bình Thạnh là nơi diễn ra những trận chiến
đấu hết sức ác liệt ngay từ những ngày đầu kháng chiến chống thực dân Pháp cũng
như trong những ngày cuối cùng đập tan sự chống trả ngoan cố của lực lượng
phòng vệ Sài Gòn, tiến vào đánh chiếm dinh “Độc lập”, giải phóng Sài Gòn - Gia
Định, giải phóng hoàn toàn miền Nam ngày 30 tháng 4 năm 1975 lịch sử.
45 năm trôi qua kể từ mùa Xuân lịch sử năm
1975, người dân Bình Thạnh với quyết tâm, lòng nhiệt tình, xen lẫn niềm tự hào
là người dân của mảnh đất Gia Định anh hùng không ngừng vượt qua mọi thử thách,
đem trọn tài năng, sức lực và tình cảm của mình góp phần xây dựng và phát triển
quê hương Bình Thạnh ngày càng giàu mạnh./.
TÀI
LIỆU THAM KHẢO
1. Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức (1765 - 1825).
2. Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản
Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, (1930 -
1975), Nxb Chính trị Quốc
gia, 2014.
3. Lịch sử truyền thống
của Đảng bộ và Nhân dân quận Bình Thạnh (1930 -
2015), Nxb Tổng hợp
TP.HCM, 2021.
Chợ Bà Chiểu năm 1960 |
Chợ Bà Chiểu ngày nay |
Ngày 28/10/2024, đoàn khảo sát Thành ủy TPHCM có buổi làm việc với Ban Thường vụ Quận ủy quận Bình Thạnh về công tác chuẩn bị Đại hội đạ...